ABD'nin Missouri eyaleti, yeni tip koranavirüs (Kovid-19) salgınıyla ilgili dünyaya yalan söylemekle suçladığı Çin hükümetini 2020'de dava etti.
Eyalet dava kapsamında, Çin'in ABD'deki varlıklarına el koyma çabalarını hızlandırarak 24 milyar dolar tazminat talep etti.
Popüler Gazete'nin The Independent gazetesinden aktardığı habere göre Missouri yönetimi Mart ayında Bölge Yargıcı Stephen Limbaugh’un verdiği karar doğrultusunda, Dışişleri Bakanlığı’ndan Çin’e ait malvarlıklarına el konulacağına ilişkin resmi tebligat yapılmasını istedi.
Söz konusu talep, Missouri’nin pandeminin ilk aylarında Çin’in kişisel koruyucu ekipmanları stoklayarak eyalete ve sakinlerine zarar verdiğini iddia eden davadan kaynaklanıyor.
Çin hükümeti bu yargı sürecine katılmayı reddetmiş, federal yargıç ise yılın başında Missouri lehine karar vermişti.
Pekin ise, pandemi dönemindeki eylemlerinin ABD yargısına tabi olmadığını belirterek kararı tanımamıştı.
Yeni hamleler
Missouri Başsavcısı Catherine Hanaway, Çin'in ABD genelinde sahip olduğu gayrimenkuller ve diğer varlıklara ilişkin bir liste hazırladıklarını duyurdu.
Hanaway, eyaletin Çin vatandaşlarına veya Çinli şirketlere ait özel mülklere el koymayacağını, hedefin Çin hükümetine veya devlet bağlantılı kurumlara ait varlıklar olduğunu vurguladı.
Kararın uygulanma sürecinin “uzun fakat gerekli” olduğunu belirten Başsavcı, federal mahkemeye, kararın bir kopyasının Çin’e iletilmesi için Dışişleri Bakanlığı’na gönderilmesine yönelik mektup ilettiklerini açıkladı.
Hanaway, “Eyaletimizin zarar gördüğüne inanıyoruz; sağlık hizmetleri ve sosyal yardım maliyetleri pandemiyle birlikte arttı” dedi.
Çin varlıklarına el koyma girişimi, ABD Başkanı Donald Trump'ın ticaret savaşı başlatmasının ardından hızla kötüleşen Washington ile Pekin arasındaki ilişkilerin, Trump ile Çinli mevkidaşı Şi Cinping ile Güney Kore'de yaptığı görüşmenin ardından iyileşmeye başladığı bir dönemde gerçekleşti.
İki ülke liderinin Güney Kore’de bir araya gelmesiyle ilişkilerde kısmi yumuşama işaretleri görülse de, Missouri’nin attığı bu adım, “yeni bir hukuki ve diplomatik gerilim başlığı” olarak değerlendiriliyor.
Trump, 2020’de sona eren pandeminin yol açtığı mali ve insani kayıplardan Çin'i sorumlu tutarak 10 trilyon dolar tazminat talep etmişti.
Çin ise Trump yönetimini “gerçekleri görmezden gelmek ve pandemi yönetimindeki başarısızlığın üzerini örtmekle” suçlamıştı.
Dava dosyasını değerlendiren Yargıç Limbaugh kararında şu ifadelere yer verdi:
"Çin’in eylemleri, virüsün varlığından ve insandan insana bulaştığından Eylül 2019 gibi erken bir tarihte haberdar olduğunu güçlü biçimde gösteriyor. Çin ayrıca COVID’e ilişkin bilgileri gizlemek ve kişisel koruyucu ekipmanları stoklamak için kasıtlı bir kampanya yürüttü.”
Ancak birçok hukuk uzmanı, Missouri’nin talep ettiği tazminatı tahsil etmesinin son derece zor olduğunu hatırlatarak, ABD yasalarının yabancı devletleri genellikle iç yargı süreçlerinden koruduğunu belirtiyor.
Ekonomist Lord Jim O’Neill, salgının zirve döneminde yaptığı değerlendirmede, Çinli yetkililerin hatalarının görmezden gelinemeyeceğini ancak diğer ülkelerin pandemiyle mücadele yerine “Çin’i suçlamayı kendi çıkarlarına daha uygun gördüğünü” söyledi.
Çin'in yanıtı
Çin’in Washington Büyükelçiliği yaptığı açıklamada, pandemi dönemindeki eylemlerin ulusal egemenlik kapsamındaki adımlar olduğunu ve ABD yargısına tabi tutulamayacağını ifade etti.
Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Liu Pengyu da Missouri’nin girişimini şu sert sözlerle reddetti:
“ABD'deki bazı çevrelerce ortaya atılan sözde tazminat talepleri objektif gerçekleri ve temel hukuk ilkelerini tamamen göz ardı ediyor. Bunlar kötü niyetli, siyasi amaçla üretilmiş manipülasyonlardır. Çin bu iddiaları bütünüyle reddediyor ve gıyabi kararları tanımayacaktır.”
Ne olmuştu?
Associated Press’in geçen yıl yayımladığı bir araştırmaya göre Çin, salgının ilk haftalarında, açık bilim politikasına ilişkin resmi söylemlerine rağmen, virüsün izini sürmeye yönelik yurt içi ve uluslararası araştırmaları durdurdu.
Çin’de laboratuvarlar kapatıldı. Araştırma iş birlikleri engellendi. Yabancı bilim insanları ülkeden ayrılmaya zorlandı. Çinli araştırmacıların yurtdışına çıkışı kısıtlandı.
Hastalığın kökeni hakkında kamuoyunda çok az tartışma yaşandı. Hastalık ilk olarak Aralık 2019'da Çin'in Vuhan kentinde bildirildi.
Pekin’deki sağlık yetkilileri, 6 Ocak 2020 gibi erken bir tarihte virüsün gen dizilimini çıkaran bir laboratuvarı kapattı.
Kovid-19 pandemisi dünya çapında yıkıcı bir insani ve ekonomik fatura çıkardı.
Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) tahminlerine göre, 2020–2021 döneminde yaklaşık 14,9 milyon kişi Kovid-19 nedeniyle hayatını kaybetti.
Sonuç
Missouri’nin adımı, hukuken başarı şansı sınırlı olsa da, ABD’de pandemi sonrası oluşan siyasi atmosferi ve Çin’e yönelik “hesap sorma” eğiliminin eyalet düzeyinde bile sürdüğünü gösteriyor.
Bu süreç, Washington–Pekin hattındaki güç mücadelesinin yalnızca ekonomi ve güvenlik alanında değil, pandemi sonrası sorumluluk tartışmaları üzerinden de devam edeceğini ortaya koyuyor.
Ayrıca, ABD iç siyasetinde Çin karşıtlığının popülerleştiği bir dönemde eyalet yönetimlerinin bu tür davaları, sembolik baskı aracı olarak kullanabileceği değerlendiriliyor.
