Azerbaycan'ın İsrail ile yakın ilişkisi artık gizli bir sır değil. 1990'lardan bu yana, stratejik bir "silah karşılığı enerji" ortaklığı, ilişkilerinin omurgasını oluşturuyor.

Azerbaycan-İsrail ilişkileri, Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra şekillendi ve zamanla stratejik bir ortaklığa dönüştü.

Popüler Gazete'nin Rovshan Mammadli imzalı analizden aktardığına göre iki ülke arasındaki güçlü ilişkilerin ardında tarihsel, coğrafi, askeri ve jeopolitik nedenler bulunuyor.

Azerbaycan, Kazakistan ile birlikte İsrail'in petrol ihtiyacının %60'ından fazlasını karşılıyor.

Bu rakam, İsrail'in 7 Ekim 2023'ten bu yana Gazze ve Lübnan'a yönelik yoğun askeri operasyonları nedeniyle daha da arttı.

İsrail ise karşılığında Azerbaycan'a gelişmiş silahlar sağlıyor ve bu silahlar Azerbaycan'ın 2020 ve 2023 savaşlarında Ermenistan'a karşı kazandığı zaferlerde önemli rol oynadı.

Azerbaycan'ın 2016-2021 yılları arasında silah ithalatının yaklaşık %69'u İsrail'den gerçekleşti. 

Dahası Azerbaycan, İsrail'in komşu ülkelerle bağlarını derinleştirerek, İran'ı kuşatmayı amaçlayan stratejisinde önemli bir rol oynuyor.

Diğer yandan, İsrail’in İran’a yönelik istihbarat faaliyetlerinde Azerbaycan’ın dolaylı destek sağladığına dair çok sayıda iddia bulunuyor.

Bu bağlamda İranlı yetkililer, Azerbaycan'ı, İsrail'in Tahran'ı hedef alan keşif ve sabotaj operasyonları için ileri üs görevi görmekle defalarca suçladı.

Azerbaycan İbrahim Anlaşmaları'na katılacak mı?

Son haftalarda hem ABD, hem de İsrail'de, Azerbaycan'ı "normalleşme anlaşmaları" olan İbrahim Anlaşmaları'na dahil etme yönündeki çabalar arttı.

5 Mart'ta İsrail meclisi Knesset'e, Bakü'nün anlaşmalara dahil edilmesini savunan ve Azerbaycan ile "stratejik ittifakın" güçlendirilmesini talep eden bir önerge sunuldu.

Ertesi gün, İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu'nun ofisi, "İsrail, Azerbaycan ve ABD arasında üçlü iş birliği için sağlam bir çerçeve" oluşturmak üzere Washington ile görüşmelerin sürdüğünü doğruladı.

Bu girişim, nüfuzlu Yahudi din adamları ve düşünce kuruluşları tarafından da desteklendi.

Azerbaycan da, İsrail ile halihazırda yakın olan bağlarını daha da güçlendirmek istiyor.

İsrail lobi örgütü AIPAC liderleri Michael Tuchin ve Bernie Kaminetsky Aralık 2024'te ilk kez Bakü'yü ziyaret ederek, Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile görüştü.

Aynı yılın başlarında, İsrail ve Azerbaycan'ın devlet petrol şirketi SOCAR önemli bir enerji anlaşması imzaladı. SOCAR, Mart ayında Tel Aviv ile bir gaz arama ruhsatı da almıştı.

Dikkat çekici bir gelişme olarak Azerbaycan, okul ders kitaplarında antisemitizm tanımını benimseyen ilk Müslüman çoğunluğa sahip ülke oldu.

Azerbaycan'ın, 2020 Dağlık Karabağ savaşında Ermenistan'ı yendikten sonra İsrail ile ilişkilerini resmen resmileştirdiğini ve 2023'te Tel Aviv'de büyükelçilik açtığını da belirtmekte fayda var.

Bakü'nün İbrahim Anlaşmaları'na dahil edilmesi için neden baskı var?

Bakü, Erivan'la yaşanan çatışma nedeniyle Müslüman çoğunluğa sahip ülkelerin desteğini kaybetme endişesiyle yıllarca bu hamleden kaçınmıştı.

Ancak ikili ilişkilerin her zamankinden daha açık olduğu bir dönemde yeni bir soru ortaya çıkıyor: Azerbaycan'ın, özellikle de bir Arap ülkesi olmadığı ve İsrail ile güçlü ilişkiler sürdürdüğü göz önüne alındığında, İbrahim Anlaşmaları'na dahil edilmesi için neden bir baskı var?

Cevabın önemli bir kısmı ABD'nin "Özgürlük Destek Yasası"nın 907. maddesinde yatıyor.

Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonraki ilk Dağlık Karabağ Savaşı sırasında Kongre tarafından kabul edilen bu hüküm, ABD'nin Azerbaycan'a doğrudan yardım ve silah satışını yasaklıyor.

2000'li yılların başından bu yana gelen ABD yönetimleri bu kısıtlamayı her yıl kaldırırken, Bakü şimdi tamamen yürürlükten kaldırmayı hedefliyor.

Azerbaycan bunu, İsrail'in desteği ve İbrahim Anlaşmaları gibi ABD destekli bölgesel çerçevelere daha yakın entegrasyon yoluyla başarmayı umuyor.

Ancak, Azerbaycan ve Ermenistan arasında resmi bir barış anlaşmasının olmaması bunun önünde engel teşkil ediyor.

Söz konusu 907. madde'nin yürürlükten kaldırılması da dahil olmak üzere ABD'nin desteğinin tüm avantajlarından yararlanmak için Bakü'nün Erivan ile bir barış anlaşması imzalaması gerekiyor.

Ancak, 2023'te Karabağ'ı tamamen geri almasının ardından Azerbaycan, güçlenen konumunu Ermenistan'dan daha fazla taviz koparmak için kullanmaya kararlı görünüyor ve bu da barış sürecini geciktiriyor.

ABD Başkanı Donald Trump'ın Özel Temsilcisi Steve Witkoff'un 14 Mart'ta Bakü'ye yaptığı beklenmedik ziyaret, ABD'nin Ermenistan-Azerbaycan sorununu çözmeye yönelik ilgisinin yeniden canlandığının bir işareti olarak yorumlandı.

Aynı zamanda muhtemelen ABD, İsrail ve Azerbaycan'ı kapsayan yeni bir üçlü ittifakın kurulmasına doğru atılmış bir adım olarak değerlendirildi.

Bakü, 2000'lerin başında "Teröre Karşı Savaş" sırasında ABD için stratejik değerini kanıtlayarak 907. maddeden yıllık muafiyetler elde ettiği gibi, şimdi de İsrail için güvenilir bir ortak olarak değerini kanıtlayarak bu kısıtlamayı kalıcı olarak ortadan kaldırmayı umuyor.

Karşılığında Azerbaycan daha geniş bir ABD desteği kazanırken, İsrail de derinleşen bir ittifakla İran'a karşı jeopolitik denge gücünü güçlendirecek.

Özellikle 2020 savaşından sonra, Azerbaycan'ı ziyaret eden İsrailli yetkililer, algılanan "İran tehdidine" daha fazla vurgu yapmaya başladı.

2023 yılında, Bakü ile Tahran arasındaki gerginliğin arttığı bir dönemde, eski İsrail Dışişleri Bakanı Eli Cohen, Azerbaycanlı mevkidaşıyla İran'a karşı "birleşik bir cephe" oluşturma konusunda anlaştığını açıkladı. Bu açıklamalar, İranlı yetkililerden sert tepki aldı.

Ancak 2024'ün başından bu yana, özellikle Mesud Pezeşkian'ın İran'da cumhurbaşkanlığını devralmasının ardından, iki komşu arasındaki ilişkilerde toparlanma başladı.

Yenilenen diyalog ortak ekonomik girişimlere odaklanıyor ve yüzeyin altındaki köklü güvensizlik varlığını sürdürüyor.

Sonuç olarak, İsrail ile Azerbaycan arasındaki ilişkilerin daha da güçlenmesi bekleniyor.

Savunma, enerji, teknoloji ve İran karşıtlığı bu ittifakı pekiştirirken, Bakü'nün İbrahim Anlaşmaları'na katılıp katılmayacağını ise zaman gösterecek.